Elvira Espejo Ayca

Elvira Espejo Ayca is a visual artist, musician, weaver, and oral storyteller who expresses the traditions of her hometown, ayllu Qaqachaka, Oruro, Bolivia. Between 2013-2020, she worked as director of Museo Nacional de Etnografía y Folklore in La Paz, Bolivia. In 2020, she won the Goethe Medal “for outstanding cultural personality,” the highest distinction in culture that Germany's Federal Government offers. As a visual artist, she exhibited her work at Museo Reina Sofía in Madrid, HKW Casa de las Culturas del Mundo in Berlín, and Espacio Simón I Patiño in La Paz. The poem "Kunaraki Jan Jachi" (¿Qué No Llora?), in Aymara language, belongs to the book of poetry called Sami Kirki: Canto A Los Alimentos Sagrados, Sonares Comunes, Vol. 3

Kunaraki jan jachi

Wayra mayas jachi
Phaxcha umas jachi
Jachan jachan ruyrusitu
Jachan jachan ruyrusitu
Kunaraki jan jachaspa
Kawkiraki jan jachaspa
Jachan jachan ruyrusitu
Jachan jachan ruyrusitu
Jamch´isay jachi
Chuyma mayas jachi
Jachan jachan ruyrusitu
Jachan jachan ruyrusitu
Qala mayas jachi
Sumat qhanat warari
Jachan jachan ruyrusitu
Jachan jachan ruyrusitu
Uywa mayas janchi
Liq´umayas jachi
Jachan jachan ruyrusitu
Jachan jachan ruyrusitu
Quqa mayas jachi
Alimayas jache
Jachan jachan ruyrusitu
Jachan jachan ruyrusitu

 

¿Qué no llora?

Hasta el viento llora
Hasta las cascadas lloran
Suspiro hasta las lágrimas
Suspiro hasta las lágrimas
¿Quién no llora?
¿Qué no llora?
Suspiro hasta las lágrimas
Suspiro hasta las lágrimas
Hasta los pájaros lloran
Desde el fondo de su corazón lloran
Suspiro hasta las lágrimas
Suspiro hasta las lágrimas
Hasta las piedras lloran
De frente y a escondidas lloran
Suspiro hasta las lágrimas
Suspiro hasta las lágrimas
Hasta los animales lloran
Hasta los bichos lloran
Suspiro hasta las lágrimas
Suspiro hasta las lágrimas
Hasta los arboles lloran
Hasta los arbustos lloran
Hasta los animales lloran
Hasta los bichos lloran

Translated by Elvira Espejo Ayca